Vertrouwen op dun ijs

Vertrouwen we op de rayonhoofden, op onze moed, onze onnozelheid, onze inventiviteit? Kunnen we dat niet gewoon afspreken, dat vertrouwen… gewoon bij wet regelen… of gewoon snel naar de overkant schaatsen…

foto: fryslansite.nl

Complexe kwesties slaan we graag plat. Versimpelen maakt de overzichtelijk en maakt snelle beslissingen mogelijk. Maatregelen waaruit daadkracht spreekt. En daadkracht geeft vertrouwen.

Het is het soort vertrouwen waarmee we onze onzekerheid over de toekomst, in ieder geval tijdelijk, kunnen wegnemen. Het is het vertrouwen van de korte termijn, waarmee we in korte tijd vele volgers, fans, kiezers en kopers aan ons kunnen binden.

Dat plat slaan doen we al sinds de prehistorie. Het was in die tijd bijzonder onverstandig om een schaduw achter een struik rustig te bestuderen en mogelijke causale verbindingen tegen elkaar af te wegen. Je was al gegeten bij de eerste afweging.

Hoewel de wolf terug is in ons land en er achter een zeer incidenteel bosje een bomgordel-drager zou kunnen staan, is de noodzaak om razendsnel te handelen aanzienlijk minder groot geworden.

Toch vertrouwen we tot op de dag vandaag bijna als vanzelf op de kracht die van die enkelvoudige acties uitgaat en slaan problemen plat met de kracht van een neandertaler.

Zo brengen we maatschappelijke problemen graag terug tot eenvoudige causaliteit: meer geld geeft beter onderwijs, betere jeugdzorg, een betere instroom van personeel. Of: een groter gevoel van veiligheid door minder asielzoekers. Maar ook: financiële crisis is veroorzaakt door de bonuscultuur bij de financiële instellingen, of: beperkingen in de agrarische sector brengen honger in ons land.

Basismateriaal voor populisten, voor ritueel dansen in overleggroepen en het voeden van wantrouwen.

Gelukkig liggen er fantastische mogelijkheden wanneer we de dingen eens vanuit een wat breder perspectief bekijken. De deur naar een veel dieper vertrouwen zetten we open door het besef dat er in een situatie altijd meerdere aspecten een rol spelen, elkaar beïnvloeden of zich schuilhouden in de schaduwranden van een verhaal.

Met verassend eenvoudige manieren zijn deze aspecten zichtbaar te maken. Wanneer we meervoudig kijken. Wanneer we de bronnen van vertrouwen in een situatie willen zien: aspecten als veiligheid, aandacht, respect, discussability, waarde-beleving, verwachtingen, verlangens, risico’s, angst(reductie), enzovoort.

En wanneer we ze zien en zien hoe ze zich onderling verhouden, dan wordt een ingewikkelde kwestie begrijpelijk, wordt duidelijk ‘hoe de hazen lopen’ en hoe het vertrouwen in een situatie te behouden, terug te brengen of te verliezen is.

Bezorgdheid VN geeft weinig vertrouwen

NOS NIEUWS 02-11-19:

VN-chef: “wereldwijd gebrek aan vertrouwen”

“Leiders moeten luisteren naar de betogers. Met onrust in de levens van mensen komt de rust in de straten niet dichterbij”, aldus VN secretaris-generaal Guterres.

De VN-chef reageert op de massale protesten in Irak, Libanon, Chili, Catalonië, Hongkong, Haïti, Ecuador, het is overal behoorlijk druk ‘op het Malieveld’. Hij constateert dat het vertrouwen tussen burgers en politieke leiders dramatisch is afgenomen. “Zelfs waar niet geprotesteerd wordt, voelen mensen zich gekwetst en willen ze gehoord worden”.

Het is mooi dat een wereldleider dit probleem aan de orde stelt. Het is wel jammer dat zijn oproep zo enkelvoudig in elkaar steekt: met luisteren naar betogers brengen we het vertrouwen terug?

Enkelvoudig

Wanneer we onder de motorkap van het fenomeen vertrouwen kijken, dan zien we dat enkelvoudige initiatieven wel wat effect hebben, maar lang niet voldoende zijn. Ze kunnen zelfs het tegenovergestelde veroorzaken.

Ook ligt een lastige begripsverwarring op de loer: betogers roepen: “luister naar ons!”, maar bedoelen vaak eigenlijk: “doe wat wij willen!”. En wanneer dat niet gebeurt klinkt op menig plein de tekst: “zie je wel, ze luisteren niet naar ons…”.

Enkelvoudig luisteren is niet de weg om het gras op het Malieveld weer rustig te laten aangroeien.

Meervoudig

Meervoudig luisteren, een combinatie van oprechte aandacht, oprecht willen begrijpen, werkelijk tijd en de ruimte nemen, prudent omgaan met verwachtingen, biedt fantastische kansen om vertrouwen op te bouwen.

Of om de logica te doorzien van het uit elkaar vallen van een zorgvuldig opgebouwde vertrouwensbasis door bijvoorbeeld één verkeerde publicatie, één verkeerd opgevatte opmerking of onbedoelde misser.

Niet voor niets besteden wij veel aandacht aan het begrijpen van de dynamiek van vertrouwen, het storyboard van de situatie waarin vertrouwen toeneemt of afneemt: de combinatie van gebeurtenissen, feiten omstandigheden, emoties en percepties, waarden, doelen en verwachtingen, enzovoort.

Is die unieke combinatie begrijpelijk geworden, dan beschikken we over alle mogelijkheden om vertrouwen op te bouwen, uit te bouwen en als fundament maken van een samenleving waarin wederzijds vertrouwen geen schaarste meer kent.

Blijven we daarentegen enkelvoudig kijken, beslissen en handelen, dan landen maatregelen in het moeras van wederzijds wantrouwen. Wantrouwen dat zich comfortabel en vast nestelt in het contact tussen partijen en iedereen veroordeelt tot rituele dansen in fora, stuurgroepen en overlegplatforms.

Laten we hopen dat Gutteres het luisteren meervoudig bedoelde. Het zou in dat geval een geweldig voorbeeld zijn voor elke leider en bestuurder!

Jos Metselaar

BROADVIEW | changing perspectives

 

 

De illusie van enkelvoudige oplossingen

Soms roep je gewoon maar eens wat. Bijvoorbeeld wanneer je vindt dat het de laatste tijd wat stilletjes is op het Malieveld. Dan volstaat een uitspraak over het halveren van de Nederlandse veestapel prima om heel veel mensen heel boos de hofstad te laten bezoeken.

Het is verleidelijk om een complex probleem te versimpelen. Dan lijkt een oplossing makkelijker te bereiken.

Zo is het stikstofprobleem in de kern simpel: 1. we hebben er te veel van. 2. wie veroorzaakt dat? 3. die partijen verplichten we tot verminderen. Uitslag: minder stikstof en we kunnen weer bouwen.

Of nog simpeler: het stikstofprobleem in twijfel trekken.

Wij kijken naar intrigerende  journaalbeelden van trekkers op het Noordzeestrand en zien een wanhopig boze groep mensen die terecht om aandacht schreeuwen en wellicht een deel van hun terugreis blij zijn met een enkelvoudige toezegging, maar daarmee het vertrouwen niet op terug krijgen. Zeker niet als je al tientallen jaren je best doet om aan allerlei strenge regels te voldoen en nu het gevoel krijgt alle schuld van de het stikstofprobleem in de schoenen te krijgen.

De uitspraak om de veestapel te reduceren met 50% heeft dan ook het effect van een ‘tipping point’: alle onvrede, opgebouwd in jaren, komt tot uiting in een enkelvoudig debat over stikstof.

Wanneer we echt kijken, zien we een systeem-probleem, waarbij alle partijen vanuit het eigen perspectief het eigen gelijk beleven.

Zo is daar bijvoorbeeld de prijs van ons voedsel. Structureel te laag, naar alle tevredenheid van ons allen bij het afrekenen aan de kassa, maar van invloed op de financiële positie van veel boeren(gezinnen) die zich voor drie generaties in de schulden moeten steken om meer te produceren voor een normaal inkomen.

Zo zijn daar tegelijkertijd ook de cijfers die milieuorganisaties graag gebruiken: wij zijn als piekklein land de op één na grootste voedselproducent ter wereld. Dan ben je geen idyllische verbouwer van voedsel voor de eigen bevolking meer, maar een intensieve industrie, te groot voor zo’n klein dicht bevolkt land.

En dit zijn nog maar twee perspectieven met elk eigen feiten, een geschiedenis en mentale percepties. Voeg daar nog een wezenlijk perspectief bij: het aspect vertrouwen, de manier waarop wij informatie die ons wordt aangereikt nog vertrouwen of het tanende vertrouwen in politiek bestuur en leiderschap en de kans van slagen van een enkelvoudige oplossing is nihil. Dan rest ons volle Malievelden en rituele dansen rond vergadertafels.

De ‘way out’ lijkt buiten ons gezichtsveld te liggen. Toch is niets minder waar.

Wanneer we deze kwestie willen zien als een dynamisch systeem, waarin een verschillende ogenschijnlijk lossen aspecten met elkaar in samenhang staan, elkaar beïnvloeden en zo het ontstaan, het verloop van de kwestie bepalen, dan komen mogelijkheden boven tafel die niemand vooralsnog voor mogelijk hield.

En als we daarbij de moed hebben om kritisch te kijken naar onze eigen inbreng in het probleem, daarvoor verantwoordelijkheid te nemen in plaats van de ander te overtuigen van ons gelijk,  de discussie in te wisselen voor de dialoog, de politieke gevoeligheid voor gedurfd leiderschap, dan is er in korte tijd heel veel mogelijk.

Dat zou een hoopvolle boodschap zijn aan de boer die vandaag zijn trekker af-tankt, over zijn / haar land kijkt en zich afvraagt wat het nut was van het ritje naar dat Malieveld.

Jos Metselaar